چالش‌های پنهان اعتماد به هوش مصنوعی در مسائل عاطفی
در دنیایی که پاسخ‌ها تنها چند کلیک با ما فاصله دارند، صحبت کردن با یک چت‌بات درباره‌ی روابط عاطفی، دیگر کار عجیبی نیست. شاید بارها در لحظه‌ای از سردرگمی یا دل‌شکستگی، از خود پرسیده باشید:
«آیا او واقعاً مرا دوست دارد؟»
یا
«چطور بفهمم این رابطه به پایان رسیده؟»
و بعد، به سراغ هوش مصنوعی رفته‌اید. مثلاً ChatGPT را باز کرده و سوالتان را تایپ کرده‌اید.
در ظاهر، این یک دستاورد است: کسی قضاوت‌تان نمی‌کند، شب یا روز ندارد، و خیلی سریع با پاسخ‌هایی همدلانه سراغتان می‌آید. اما پرسش مهم‌تر اینجاست: آیا این گفت‌وگوها واقعاً ما را رشد می‌دهند یا صرفاً صدای ذهن خودمان را بازتاب می‌دهند؟
وقتی هوش مصنوعی به مشاور عاطفی تبدیل می‌شود
پژوهشی تازه در سال ۲۰۲۴ نشان می‌دهد که پرکاربردترین سؤالات کاربران از ChatGPT در حوزه روابط، شامل مواردی مثل حسادت، بی‌اعتمادی، چالش‌های صمیمیت، مشکلات جنسی، تعارض و مراقبت از رابطه است (Brailas & Tsolakis, 2024).
این‌ها همان دغدغه‌هایی هستند که معمولاً به روان‌درمانگر، دوست صمیمی یا دفتر خاطرات‌مان می‌سپاریم. اما اکنون، یک هوش مصنوعی در نقش «دوست مطمئن» ظاهر شده که بی‌وقفه پاسخ می‌دهد.
آیا این رابطه جدید با AI امن و مفید است؟
محدودیت‌های زمینه‌ای: وقتی ربات فقط شما را می‌شنود
یکی از مشکلات رایج در مکالمه با AI، کمبود زمینه است. فرض کنید فردی درباره‌ی دعوای اخیر با شریک عاطفی‌اش برای ChatGPT توضیح می‌دهد و می‌خواهد بداند که باید جدا شود یا نه. پاسخ ربات، اغلب همدلانه، تأییدگر و در ظاهر مفید است.
اما یک مشکل بزرگ وجود دارد:
ChatGPT فقط نسخه‌ی «او» را شنیده.
در حالی که در جلسات روان‌درمانی، درمانگر می‌داند که دارد تنها یک روایت را می‌شنود. او با پرسش‌های هدفمند، بازبینی الگوها و بررسی تاریخچه‌ی هیجانی، تصویر کامل‌تری از رابطه می‌سازد. اینجا، چیزی فراتر از اطلاعات سطحی شکل می‌گیرد: یک درک بالینی، پیچیده و انسانی.
بازتاب تاییدگر: آیا در اتاق پژواک گیر کرده‌ایم؟
ربات‌ها برای «مفید بودن» برنامه‌ریزی شده‌اند. این یعنی آن‌ها در اغلب مواقع سعی می‌کنند تأییدتان کنند، دلگرم‌تان کنند و با شما همدلی کنند.
اما در فرایند رشد روانی، ما فقط به همدلی نیاز نداریم. بلکه گاهی لازم است کسی (مثلاً یک درمانگر یا دوست صادق) بپرسد:
«آیا احتمال نمی‌دهی که برداشتت یک‌طرفه باشد؟»
یا
«تا حالا از زاویه‌ی دید او هم نگاه کردی؟»
چنین سؤالاتی دردناک، اما سازنده‌اند. هوش مصنوعی، مگر اینکه صراحتاً از او بخواهید، کمتر وارد چالش با شما می‌شود.
حلقه‌ی مفقوده: ارتباط انسانی
شاید مهم‌ترین ضعف AI در مشاوره‌های رابطه‌ای، فقدان رابطه انسانی واقعی باشد. در روان‌درمانی یا حتی یک گفت‌وگوی صمیمی، همدلی نه‌تنها در کلمات، بلکه در تُن صدا، سکوت، حرکات بدن و حتی ضربان قلب طرف مقابل احساس می‌شود.
در برابر یک هوش مصنوعی، هیچ سیستم عصبی برای هم‌تنظیمی وجود ندارد. هیچ تأثیر متقابلی که بتواند الگوی رفتاری ما را تغییر دهد. هیچ حس واقعی از «دیده شدن».
در واقع، شما در تلاشید رنجِ رابطه را در غیاب رابطه حل کنید.
آیا گفت‌وگو با AI بی‌فایده است؟ نه دقیقاً
صحبت کردن با ChatGPT یا دیگر هوش‌های مصنوعی می‌تواند مفید باشد؛ به‌خصوص برای روشن شدن افکار، کسب اطلاعات یا حتی کاهش اضطراب موقت. اما این نقطه‌ی پایان نیست.
بهتر است بعد از هر مکالمه با یک ربات، سؤالات یا بینش‌هایی که پیدا کرده‌اید را با انسان‌های واقعی در میان بگذارید: دوست مورداعتماد، شریک عاطفی، یا یک روان‌درمانگر.
هوش مصنوعی شاید بتواند «آینه‌ای صاف» باشد، اما «آغوشی گرم» نمی‌تواند.
جمع‌بندی
روابط انسانی پیچیده‌اند، و حل کردن مشکلات آن‌ها، نیازمند ارتباطی واقعی، دارای عمق و همراه با انعطاف است. هوش مصنوعی ابزار جذابی است، اما نه جایگزینِ گفت‌وگوی انسانی.
اگر درگیر یک چالش عاطفی هستید، ChatGPT می‌تواند نقطه شروع باشد؛ اما مسیر ادامه، در دل یک رابطه‌ی واقعی ساخته می‌شود — حتی اگر آن رابطه، گفت‌وگویی با یک درمانگر باشد.
منابع
- Brailas, A., & Tsolakis, L. (2024). Questions People Ask ChatGPT Regarding Their Romantic Relationships and What They Think About the Provided Answers: An Exploratory Study. In International Symposium on Chatbots and Human-Centered AI (pp. 150–158). Springer Nature Switzerland.
- Farber, B. A., Roe, D., & Cherner, R. (2025). Remembrances of things past: Toward a clinical understanding of representations of ex-romantic partners. Counselling Psychology Quarterly.
دیدگاه خود را بنویسید